„Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich PAN”, z. 53, 2006r.
Spis treści
KOPEĆ Stanisław. Problematyka górska w pracach naukowych Profesora Józefa Kubicy w powiązaniu z działalnością w komitecie Zagospodarowania zim górskich PAN, s. 7-11.
W opracowaniu przedstawiono niektóre aspekty działalności naukowej prof. J. Kubicy w odniesieniu do ziem górskich w powiązaniu z Komitetem Zagospodarowania Ziem Górskich PAN. Wskazano na rolę prof. Kubicy w powołaniu Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich oraz Zakładu Gospodarki Górskiej PAN. Zwrócono także uwagę na niektóre prace naukowe związane z występowaniem ziem górskich w Polsce i organizacją gospodarki rolnej na tych terenach.
Słowa kluczowe: prof. J. Kubica, tereny górskie, działalność naukowa
Key words: prof. J. Kubica – mountain area – activity scientific.
CZUDEC Adam. Turystyka i rolnictwo – wzajemne relacje i ich znaczenie dla rozwoju regionu górskiego, s. 13-23.
W pracy podjęto próbę oceny relacji między uwarunkowaniami ruchu turystycznego, a cechami rolnictwa w Bieszczadach i Beskidzie Niskim. W tym celu przeprowadzono analizę cech rolnictwa przy zastosowaniu podziału gmin górskich na atrakcyjne turystycznie (charakteryzujące się wysokim wskaźnikiem liczby turystów korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1 mieszkańca) i gminy o niższym nasileniu ruchu turystycznego. Stwierdzono, że turystyka w tym regionie nie wpłynęła na zmiany cech rolnictwa (jak to ma miejsce w innych krajach). Natomiast na całym badanym obszarze rolnictwo ma niewielkie znaczenie jako sektor gospodarki i źródło utrzymania ludności.
S ł o w a k l u c z o w e: turystyka, rolnictwo, funkcje regionu górskiego
K e y w o r d s: tourism, agriculture, functions of mountain region
KUTKOWSKA Barbara. Wspieranie gospodarstw rolniczych położonych na terenach górskich na przykładzie Kotliny Kamiennogórskiej, s. 25-37.
W roku 2005 przeprowadzono badania w 5 gospodarstwach indywidualnych położonych na terenie Kotliny Kamiennogórskiej o zróżnicowanym obszarze. Celem tych badań była ocena wpływu dopłat bezpośrednich i dopłat z tytułu położenia na obszarze ONW na sytuację dochodową tych obiektów. Przeprowadzona analiza ekonomiczna wykazała istotny wpływ tego wsparcia na dochody osobiste rodzin rolniczych.
S ł o w a k l u c z o w e: gospodarstwo, góry, dopłaty bezpośrednie, obszary ONW
K e y w o r d s: farm, mountain, direct payments, less favoured areas.
ŚLUSARZ Grzegorz. Pozarolnicza działalność gospodarcza w Bieszczadach w okresie transformacji, s. 39-51.
W pracy dokonano retrospektywnej oceny rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej w obszarach „upośledzonych” rozwojowo (na przykładzie obszarów górskich i podgórskich), w warunkach transformacji gospodarki.
Badania wykazały, że w obszarach górskich Podkarpacia nastąpił dynamiczny rozwój tej działalności, zwłaszcza w pierwszych latach transformacji. W kolejnych latach sytuacja systematycznie pogarszała się o czym świadczy obniżanie się wskaźnika stabilizacji Wyższym wskaźnikiem stabilizacji charakteryzowały się działalności związane z lokalnymi zasobami. Rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej w obszarach badań wymaga wsparcia związanego z usuwaniem najważniejszych barier jakimi okazały się braki kapitałowe oraz strach przed ryzykiem.
S ł o w a k l u c z o w e: transformacja gospodarcza, przedsiębiorczość, obszary górskie i podgórskie
K e y w o r d s: Economic transformation, enterprise, mountain areas and mountain-foot.
NIEMTUR Stanisław, WAWRZONIAK Jerzy. Assessment of Norway spruce stands in Carpathians and sudeten on the basis of needles longevity and concentrations of S and Pb, s. 53-63.
The results of investigations of the longevity of Norway spruce needles (LSN) are presented from last eight years. They were collected from 100 Permanent Observation Plots (POPs), located in spruce stands in Carpathians and Sudeten and also from north range of spruce in Poland. Also concentrations of sulphur and lead in needles and wood of spruces were determinate for better interpretation of collected results.
K e y w o r d s: Norway spruce, needles longevity, concentration of S, Pb in needles and wood, Carpathians, Sudeten.
S ł o w a k l u c z o w e: świerk pospolity, liczba roczników igieł, stężenie S i Pb w igłach i drewnie, Karpaty, Sudety.
DURŁO Grzegorz, FELIKSIK Edward, WILCZYŃSKI Sławomir. Charakterystyka wilgotności względnej powietrza młodego lasu świerkowo-jodłowego na podstawie danych ze stacji Kopciowa w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym w Krynicy Zdroju, 65-79.
Na podstawie pomiarów prowadzonych w latach 1983-1995 na Stacji Badań Fitoklimatycznych na Kopciowej w Beskidzie Sądeckim dokonano analizy kształtowania się wilgotności względnej powietrza w młodym, 50 letnim lesie świerkowo-jodłowym na tle warunków higrycznych panujących na otwartej przestrzeni. Stwierdzono, że w ciągu całego okresu badań wahania wilgotności względnej powietrza w lesie były mniejsze aniżeli poza lasem. W poszczególnych sezonach roku a także w okresie wegetacyjnym, wilgotność względna powietrza była większa w lesie. Najniższe wartości wilgotności w ciągu roku występowały wiosną, wynosiły przeciętnie 78% na otwartej przestrzeni i 84% w lesie, najwyższe natomiast jesienią: 90% na otwartej przestrzeni i 92% pod okapem drzewostanu. Największe różnice na korzyść lasu notowano w czerwcu i lipcu, najmniejsze zaś w lutym i grudniu. Różnice wilgotność względnej powietrza między lasem i otwartą przestrzenią dla okresów dekadowych mieściły się w przedziale od 5 do 12%, w okresach pentadowych od 12 –20% a w poszczególnych dniach dochodziły nawet do 70%.
S ł o w a k l u c z o w e: wilgotność względna powietrza, las, drągowina, Beskid Sądecki.
K e y w o r d s: relative humidity, forest, poletimber, Beskid Sądecki Mts.
DROŻDŻ Andrzej. Znaczenie doskonalenia owiec dla poprawy dochodowości owczarstwa górskiego, s. 81-90.
Opisano prace nad wytworzeniem owiec górskich, kierunki użytkowania ich w przeszłości oraz możliwości i potrzebę doskonalenia mlecznego i mięsnego tej rasy. Podano korzyści produkcyjne i ekonomiczne wynikające z krzyżowania towarowego z rasą wschodniofryzyjską i trykami ras mięsnych, jak również schemat wytworzenia syntetycznej linii mięsnej owiec dla regionu Karpat, w skład której wchodzą obok owcy górskiej: owca wschodniofryzyjska Texel, Suffolk i Biała Owca Alpejska.
S ł o w a k l u c z o w e: owca górska, selekcja, krzyżowanie towarowe, linia mięsna.
K e y w o r d s: Polish Mountain Sheep, selection, crossbreeding, synthetic meat line.
GŁĘBOCKI Benicjusz. Zasoby trwałych użytków zielonych a natężenie chowu bydła i owiec na obszarach górskich Polski w latach 1988-2002, s. 92-108.
W artykule omówiono wielkość zasobów i przestrzenne rozmieszczenie na obszarach górskich trwałych użytków zielonych oraz stopień ich wykorzystania. Na tym tle przedstawiono zmiany pogłowia bydła i owiec oraz kierunków użytkowania bydła. Podjęto też próbę wyjaśnienia zachodzących przemian.
S ł o w a k l u c z o w e: łąki, pastwiska, stopień wykorzystania, przestrzenne rozmieszczenie bydła i owiec, zmiany pogłowia.
K e y w o r d s: meadows, pastures, level of use, distribution of cattle and sheep, changes in livestock numbers.
TWARDY Stanisław, JANOTA Dominik. Efekty produkcyjne przy różnych systemach prośrodowiskowego wypasu jałowizny rzeźnej w warunkach górskich, s. 109-117.
W latach 1986-1998 prowadzono w Małych Pieninach (800-850 m n.p.m.) badania nad wpływem różnych systemów wypasu na produktywność pastwisk górskich. Do badań użyto jałówek rasy polskiej czerwonej o wyjściowej obsadzie 1,5-1,6 SD (750-800 kg•ha-1). Dwa pastwiska użytkowano systemem kwaterowym, a dwa wolnym. Między sobą różniły się one stosowaniem (lub zaniechaniem stosowania) zabiegu pielęgnacyjnego wykaszania niedojadów. Zwierzęta wypasano systemem bezoborowym, gdyż noce spędzały bezpośrednio na pastwisku.
Rejestrowano produkcję roślinną i zwierzęcą. Wyniki uśredniono za cały trzynastoletni okres badawczy. Stwierdzono, że w warunkach wyjściowej obsady i ekstensywnego użytkowania runi, produkcja zwierzęca utrzymywała się w granicach 248-323 kg•ha-1. Wyższą uzyskiwano zawsze na pastwiskach kwaterowych (266-323 kg•ha-1), a niższą (238-255 kg•ha-1) na pastwiskach wolnych (tj. bezkwaterowych). Nawet bez nawożenia, kwaterowy system użytkowania runi zapewnił wyższy (o około 0,8-1,1 t•ha-1s.m.) plon zbieranej biomasy roślinnej. Pozwolił też na utrzymanie produkcji roślinnej na poziomie 5,0-6,0 t•ha-1s.m.
S ł o w a k l u c z o w e: jałowizna, ekstensywne pastwiska górskie, systemy wypasu, produktywność.
K e y w o r d s: heifers, extensive mountain pastures, grazing systems, productivity
KLIMA Kazimierz, MIERZWA Wojciech. Wpływ wystawy stoku na plonowanie łąki trwałej w zlewni Czyrnianki (Beskid Niski), s. 119-125.
Z badań nad wpływem wystawy stoku i wzrostu wysokości nad poziomem morza na plonowanie łąki wynika, iż większe obniżenie plonowania występowało na stoku południowym. Średni plon na stoku północnym był o 3% większy niż na stoku południowym. Wpływ wzrostu wysokości nad poziomem morza na plonowanie łąki trwałej ujmują w postaci formuły matematycznej równania regresji prostej: dla stoku północnego y = -0,065x + 10,15 (r = 0,25, n = 96), zaś dla stoku południowego y = -0,134x + 14,5 (r = 0,48, n = 96). Średnie zmniejszenie plonu suchej masy runi łąkowej na stoku południowym wynosiło 13%, zaś na stoku północnym 6%, na każde 100 m wzrostu wysokości nad poziomem morza.
S ł o w a k l u c z o w e: wystawa stoku, plonowanie łąki, zlewnia Czyrnianki.
K e y w o r d s: exposition slope, yield of meadow, basin of the Czyrnianka river.
KASPERCZYK Mirosław, KACORZYK Piotr. Wpływ rodzaju nawożenia na skład florystyczny łąki górskiej oraz na ilość i jakość wody przesiąkowej, s. 127-134.
Badania nad wpływem rodzaju nawożenia na zdolność retencyjną runi łąki górskiej typu kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L.) i mietlicy pospolitej (Agrostis capillaris L.) przeprowadzono w latach 2004-2005. W badaniach uwzględniono 3 warianty nawozowe i kontrolę. Lizymetry zatrzymujące wodę przesiąkową były wkopane na głębokość 20 cm, gdyż taka była miąższość gleby.
Zastosowane rodzaje nawożenia w ciągu 2 lat wyraźnie zmieniły skład florystyczny runi łąkowej. Samo nawożenie mineralne spowodowało rozprzestrzenienie się kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis Huds.), perzu właściwego (Agropyron repens L.) i wiechliny łąkowej (Poa pratensis L.). W przypadku nawożenia samym obornikiem i obornikowo-mineralnym dynamika zmian składu runi była mniejsza. Najmniejszym współczynnikiem przemieszczania się wody opadowej oraz ilością wynoszonych z nią składników z gleby charakteryzowało się zbiorowisko obiektu kontrolnego. Natomiast najwięcej wody przepuszczało do lizymetrów zbiorowisko otrzymujące nawożenie mineralne.
S ł o w a k l u c z o w e: łąka, rodzaj nawożenia, skład florystyczny, woda przesiąkowa.
K e y w o r d s: meadow, kind of fertilization, floral composition, percolated water.
KOPACZ Marek, SMOROŃ Sylwester, TWARDY Stanisław. Darniowo-leśne użytkowanie małych zlewni potoków karpackich a jakość wód powierzchniowych, s. 135-147.
W artykule przedstawiono wyniki badań na jakością wód powierzchniowych w wybranych zlewniach cząstkowych Grajcarka na tle aktualnej struktury użytkowania terenu. Badania prowadzono w latach hydrologicznych 1996 do 2000. W analizie strukturalnej szczególną uwagę zwrócono na powierzchnie darniowo-leśne oraz tereny zwartej zabudowy wiejskiej. Na tym tle oceniano jakość wód powierzchniowych, szczególnie w zakresie składników biogennych pochodzenia antropogenicznego. Analiza statystyczna wykazała, że istnieje wpływ zróżnicowanego użytkowania terenu badanych zlewni na wartości średnich stężeń składników chemicznych w wodach. Obszary darniowo-leśne ograniczają zanieczyszczenie wód. Z drugiej strony następuje zwiększenie emisji zanieczyszczeń komunalno-bytowych z obszarów zwartej zabudowy wiejskiej.
S ł o w a k l u c z o w e: małe zlewnie górskie, stężenia składników chemicznych, użytkowanie terenu.
K e y w o r d s: small mountain catchments, concentration of chemical components, lands use.
KUŹNIAR Antoni, TWARDY Stanisław, KOPACZ Marek. Użytkowanie ziemi w zlewni Popradu a jakość wód powierzchniowych, s. 149-157.
Celem niniejszej pracy jest zidentyfikowanie użytkowania ziemi i stanu czystości wód przygranicznych w zlewni Popradu. Dolina Popradu jest użytkowana rolniczo i leśnie, przy czym wysoki udział powierzchni leśnej w strukturze użytkowania ziemi stawia ten region w rzędzie jednego z najlepiej zalesionych obszarów Karpat. Poddano analizie dane dotyczące jakości wód w zlewni Popradu dla 3 punktów kontrolno-pomiarowych. Zostały ocenione stężenia składników: N- NH4, N- NO3, PO4, oraz K. Badania wykazały, że Poprad z obszaru Słowacji prowadzi wody o dużym ładunku substancji chemicznych. Określono również roczne ładunki związków biogennych azotu i fosforu dopływających z terytorium Słowacji, stwierdzając ich istotne zróżnicowania w latach 1977-2005.
S ł o w a k l u c z o w e: zlewnia Popradu, użytkowanie ziemi, jakość wód, obszary transgraniczne.
K e y w o r d s: Poprad basin, land use, water quality, trans-boundary areas.
SMOROŃ Sylwester, TWARDY Stanisław. Jakość oczyszczonych ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych zlewni górnego Dunajca, s. 159-167.
W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących stężeń i wielkości ładunków składników chemicznych w ściekach oczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych. Pochodzą one z 10 oczyszczalni położonych na obszarach wiejskich zlewni górnego Dunajca. Badania prowadzono w latach 2003-2004. W pobieranych próbkach oczyszczonych ścieków oznaczano stężenia N-NH4, N-NO3, PO4, Ca, Na, Mg, K, Cl, SO4. Na podstawie uzyskanych wyników stężeń analizowanych składników oraz objętości odprowadzanych ścieków, obliczono ich ładunki (w przeliczeniu na mieszkańca) wprowadzane do odbiornika. Podano je w przeliczeniu na jedną osobę korzystającą z oczyszczalni.
S ł o w a k l u c z o w e: ścieki oczyszczone, stężenie składników chemicznych, klasy jakości.
K e y w o r d s: treated wastewaters, concentration of chemical components, classes of cleanness.
ZIĘTARA Tadeusz. Zagadnienia prognozowania i stabilizacji ruchów osuwiskowych w Karpatach, s. 169-182.
W ostatnim dziesięcioleciu (1996-2006) powstały liczne katastrofalne osuwiska i spływy gruzowo-błotne. W pracy przedstawiono typologię obszarów osuwiskowych oraz aktywność procesów grawitacyjnych ruchów mas skalno-ziemnych wywołanych warunkami pluwialnymi. Przedstawiono dynamiczno-prognostyczną klasyfikację osuwisk ukazującą częstotliwość występowania ruchów osuwiskowych, które zależne są od warunków pluwialnych oraz struktury i tekstury pokryw stokowo-koluwialnych. Ukazano także destrukcyjną rolę człowieka w powstawaniu i odmładzaniu osuwisk oraz problemy stabilizacji ruchów osuwiskowych.
S ł o w a k l u c z o w e: osuwiska, obrywy skalne, spływy gruzowo-błotne.
K e y w o r d s: landslides, rock fall, mud-debris flows.
BAJGIER-KOWALSKA Małgorzata. Destrukcyjny wpływ osuwisk na zabudowę i infrastrukturę techniczną na przykładzie Karpat fliszowych, s. 183-196.
W latach 1996 – 2004 w związku z wyjątkowym nasileniem opadów atmosferycznych wielokrotnie w Karpatach powstawały osuwiska, czyniąc zagrożenia i straty w infrastrukturze osadniczej i komunikacyjnej. Duża część starych, nieaktywnych osuwisk została wówczas odmłodzona, a wpływ działalności człowieka na ten proces był znaczący. Odnowieniu uległy głównie osuwiska, na których istniała zabudowa mieszkalna oraz infrastruktura komunikacyjna i przesyłowa. W wyniku gospodarczej działalności człowieka powierzchnie osuwiskowe są sztucznie obciążane i podcinane, co przy przepojeniu koluwiów wodą powoduje ich częstszą odnawialność i duże straty materialne.
S ł o w a k l u c z o w e: osuwisko, zabudowania, infrastruktura techniczna, Karpaty fliszowe.
K e y w o r d s: landslide, building, technical infrastructure, flysch Carpathians.