Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich

Konferencja została zorganizowana dla uczczenia 50. rocznicy powstania Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN. Organizatorem jej był Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich PAN przy współpracy Polskiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Górskich.
Konferencja odbyła się w Krakowie w dniu 10 września 2007 roku, w auli Polskiej Akademii Umiejętności.
W Konferencji uczestniczyło 50 osób, a byli to członkowie Komitetu i jego Sekcji oraz osoby zaproszone i zainteresowane problematyką obrad, w tym 1 osoba (dr J. Habovštiak) z Instytutu Gospodarki Górskiej w Bańskiej Bystrzycy (Słowacja).
W trakcie konferencji wygłoszono 5 referatów głównych oraz 11 uzupełniających, wszystkie w ramach sesji plenarnej. Referowane prace podsumowywały wyniki badań w zakresie zmian użytkowania ziemi na obszarach górskich, zwłaszcza w ostatnim okresie i wpływu tych zmian na środowisko rolniczo – leśne oraz wodne. Referaty przedstawione w formie artykułów (recenzowane przez specjalistów z danej dyscypliny) opublikowano w 54 zeszycie „Problemów Zagospodarowania Ziem Górskich” wraz z bibliografią pt.: „Region górski w publikacjach Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN i Polskiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Górskich”.
Referatem nawiązującym do jubileuszu Komitetu było wystąpienie prof. dr hab. Stanisława Kopcia, przewodniczącego Komitetu w ostatniej kadencji, charakteryzujące działalność Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN w okresie 50 – letniej działalności. Natomiast referatem wprowadzającym do problematyki konferencji było wystąpienie prof. dr hab. Leszka Starkla (z zespołem) na temat wpływu zmian użytkowania ziemi i wzrostu częstotliwości ekstremalnych opadów na obieg wody i erozję oraz ochronę zasobów przyrodniczych Karpat. Autorzy podkreślili i zilustrowali rozległą problematykę gospodarowania w górach i liczne wzajemne powiązania i zależności.
Pod względem terytorialnym dominowały referaty poświęcone Karpatom (7). Trzy referaty dotyczyły ogółu polskich obszarów górskich, trzy fragmentów Sudetów oraz jeden Gór Świętokrzyskich. Był też jeden referat dotyczący obszarów górskich obwodu lwowskiego.
Problematyka większości prac była zawężona do podstawowych dziedzin użytkowania gór i ich zagospodarowania lub pokazywała współzależności różnych dziedzin. Trzy referaty poświęcone były lasom, które stanowią podstawową w górach formę pokrycia terenu. Zwrócono również uwagę m.in. na zachodzące obecnie zmiany powierzchni zalesień i efekty obecnej polityki państwa.
Istotne miejsce zajęły problemy użytkowania ziemi, przy czym należy podkreślić, że badania prowadzone były w dwóch przypadkach w układzie zlewni. W tym wątku tematycznym mieścił się też referat pokazujący specyfikę zmian użytkowania ziemi na obszarach górskich obwodu lwowskiego.
Przedstawiono aktualne obecnie problemy ugorowania i odłogowania ziemi w Sudetach. Z tą problematyką wiązał się też referat na temat funkcji glebochronnej roślin uprawianych w warunkach górskich.
Zróżnicowanie problemów obecnego rolnictwa pokazano na przykładzie Gór Świętokrzyskich pokazując pozarolniczą działalność gospodarstw rolnych.
Nie pominięto szczególnie ważnej w górach problematyki wody. Zwrócono uwagę na retencjonowanie wody i jej znaczenie dla zaopatrzenia w wodę wsi oraz na ocenę systemów drenarskich.
Aktualny był zwłaszcza ostatni referat poświęcony produktom regionalnym owczarstwa górskiego, sprawom marketingu i konieczności starań o uznanie marek regionalnych zarówno na rynku polskim jak i europejskim.
W problematyce prezentowanych prac dominowały zagadnienia rolnictwa, leśnictwa oraz hydrologii. Zabrakło natomiast funkcji uzdrowiskowej i turystycznej w górach.
Po zakończeniu sesji referatowej odbyła się dyskusja plenarna, w której zabrało głos 10 osób. Należy podkreślić, że w trakcie 3 przerw w obradach odbywały się dyskusje kameralne.
Z wygłoszonych referatów oraz dyskusji wynika szereg wniosków dotyczących zagospodarowania na obszarach górskich w Polsce:

1. Występują wyraźne różnice między głównymi w Polsce masywami górskimi: Karpatami, Sudetami i Górami Świętokrzyskimi. I to zarówno pod względem warunków przyrodniczo – krajobrazowych jak gospodarczo – kulturowych. Poszczególne masywy charakteryzuje także wewnętrzne zróżnicowanie, szczególnie obserwowane w Karpatach.

2. W ostatnim okresie nastąpiły w górach polskich istotne zmiany w użytkowaniu ziemi, zwłaszcza w powierzchni użytków rolnych oraz zalesień. Podobnie jak w całej Polsce wzrosłą powierzchnia ziemi ugorowanej i odłogowanej czyli wyłączonej z produkcji. W skali Polski jest to ~ 2 mln ha

3. W górach nastąpił także znaczny spadek produkcji zwierzęcej. Na przykład w Sudetach ocenia się, że wynosi on 30%. Część użytków rolnych przekształcono w użytki zielone.

4. W ostatnich latach, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, wyraźnie występują różne tendencje w zagospodarowaniu, których źródłem jest brak prawidłowej, pełnej informacji odnośnie warunków uzyskania przez rolników dotacji unijnych. Braki w informacji i instruktażu powodują, że rolnicy podejmują działania - np. zalesianie użytków zielonych - które nie są dotowane ze środków unijnych .

5. W niektórych rejonach zarysowują się różnice w gospodarowaniu na nizinach i w górach. Przykładem jest Dolny Śląsk i wyraźne różnice między górami a nizinami w zakresie aktywności mieszkańców w celu pozyskiwania funduszy strukturalnych. Szczególną aktywnością charakteryzują się mieszkańcy gór, zwłaszcza Ziemi Kłodzkiej, którzy powołują różnego typu organizacje partnerskie, tworzą liczne gospodarstwa agroturystyczne i ekologiczne. Natomiast na nizinach śląskich obserwuje się spadek aktywności zawodowej ludności wiejskiej.

6. Obserwuje się korzystną tendencję prowadzenia badań w dziedzinie rolnictwa w obrębie zlewni, a nie jednostek administracyjnych. Pozwala to na poszukiwanie naturalnych zależności między uprawami rolnymi a warunkami hydrograficznymi.

7. Przedstawione w trakcie konferencji referaty, a także dorobek autorów i ogółu badaczy zajmujących się obszarami górskimi w Polsce, wskazują na duży potencjał badawczy. Jest on jednak rozproszony w regionalnych ośrodkach naukowych – uczelnianych, PAN–owskich i jednostkach badawczo – rozwojowych, a sytuacja ta sprzyja podejmowaniu wielu wycinków badawczych.

8. W prowadzonych obecnie badaniach dominują prace rejestrujące stan istniejący, ale nie analizujące przyczyn i mechanizmów powstawania obserwowanych zjawisk. Brakuje także wskazywania przyszłych skutków i perspektyw zmian. Jest to szczególnie ważne dla przeciwdziałania zmianom zachodzącym w niekorzystnych warunkach.

9. W dyskusji podkreślono potrzebę stworzenia wielodyscyplinarnego programu badawczego, który poświęcony byłby wybranym zagadnieniom i skoncentrował efekty badawcze.

10. Podkreślono także konieczność współpracy międzynarodowej zarówno w układzie transgranicznym z naszymi sąsiadami: Czechami, Słowacją i Ukrainą jak i organizacjami międzynarodowymi, w tym z Euromontaną.

Przewodnicząca
Komitetu Organizacyjnego Konferencji
prof. dr hab. Danuta Ptaszycka - Jackowska