Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich

W dniach 25 i 26 września 2008 roku odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa z udziałem gości zagranicznych na temat „Współczesne problemy rozwoju ziem górskich”. Organizatorem konferencji była Sekcja Sudecka KZZG PAN oraz Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Współorganizatorami tej konferencji były następujące jednostki: Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu, Karkonoski Park Narodowy, Dolnośląski Ośrodek Badawczy IMUZ Zespół Sudecki oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Patronat honorowy na konferencję przyjął Wicemarszałek województwa dolnośląskiego.
Powołany został komitet organizacyjny w następującym składzie:

Dr hab. Barbara Kutkowska prof. nadzw. UP - przewodnicząca
Prof. dr hab. Anna Pływaczyk - z-ca przewodniczącej
Dr hab. Józef Sowiński prof. nadzw. UP - sekretarz
Prof. dr hab. Janina Fatyga IMUZ - członek
Dyrektor Andrzej Raj KPN - członek
Dr Ewa Mańkowska WFOŚiZW - członek
Dr hab. Maria Golinowska prof. nadzw. UP - członek
Dr inż. Tomasz Szuk - członek
Dr inż. Stanisław Krzyśków - członek
Dr inż. Izabela Kurtyka - członek
Dr inż. Irena Kropsz - członek

Celem konferencji była prezentacja osiągnięć naukowych i praktycznych jednostek naukowych oraz innych instytucji zajmujących się problematyką rozwoju terenów górskich. Obecną koncepcją rozwoju jest idea oparta o filozofię rozwoju zrównoważonego. Dotyczy to zwłaszcza obszarów górskich, ze względu na ich ponad regionalne znaczenie dla społeczeństwa. Zrównoważony rozwój terenów górskich ma na celu trwałą jakość życia obecnych i przyszłych pokoleń poprzez integrację oraz kształtowanie właściwych proporcji pomiędzy celami: ekonomiczno- produkcyjnym, ekologicznym, społecznym, instytucjonalnym i przestrzennym. Problemy doby obecnej takie jak: zmiany klimatyczne, przemiany społeczno-gospodarcze oraz kulturowe dotyczą również obszarów górskich i powinny być przedmiotem szerokich dyskusji naukowych.
Uczestnikom konferencji zaproponowano dyskusję w czterech zakresach tematycznych:

1) Strategia rozwoju ziem górskich wobec zmian klimatycznych i innych oddziaływań globalnych,
2) Uwarunkowania rozwoju terenów górskich w warunkach integracji z UE,
3) Produkcja zwierzęca warunkiem zrównoważonego rozwoju terenów górskich,
4) Polityka wobec obszarów górskich jako przejaw regionalizmu polityki społeczno-gospodarczej państwa.

Na konferencję nadesłano 30 prac naukowych autorstwa i współautorstwa 40 osób. Po wstępnie analizie nie zaakceptowano 5 opracowań ze względu na tematykę nie odpowiadającą problemom konferencji i/lub niski poziom naukowy. Pozostałe 25 prac skierowano do opublikowania w Zeszytach Problemowych KZZG PAN.
Jako miejsce organizacji konferencji wybrano Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu oraz siedzibę dyrekcji Karkonoskiego Parku Narodowego w Szklarskiej Porębie.
Program konferencji był następujący (szczegółowy program w załączeniu):

a) Dzień pierwszy
· sesja plenarna obejmująca 10 wygłoszonych referatów, sesja posterowa oraz dyskusja
b) Dzień drugi
· Popyt w siedzibie dyrekcji Karkonoskiego Parku Narodowego w Szklarskiej Porębie, referat związany z działalnością KPN, zwiedzanie Centrum Edukacji Ekologicznej oraz Karkonoskiego Parku Narodowego.

Ze względu na dużą liczbę nadesłanych prac i ograniczony czas konferencji, do wygłoszenia wytypowano 10 referatów, pozostałe zaprezentowane zostały podczas sesji posterowej. Dla potrzeb konferencji przygotowano materiały konferencyjne obejmujące skróty wszystkich opracowań. Skrótów tych dokonała dr hab. prof. nadzw. Barbara Kutkowska (materiały konferencyjne w załączeniu).

Konferencję rozpoczęło wystąpienie przewodniczącej Sekcji Sudeckiej prof. Barbary Kutkowskiej, która podkreśliła szczególne znaczenie terenów górskich w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju oraz konieczność kontynuacji badań naukowych na tych obszarach o charakterze interdyscyplinarnym. Głos zabrał również przedstawiciel Marszałka Dolnośląskiego Dyrektor Departamentu Mienia Wojewódzkiego i Rolnictwa dr Bogusław Wijatyk oraz Przewodniczący KZZG PAN prof. Adam Czudec.
W części przedpołudniej wygłoszono następujące referaty:
- Dr Agnieszka Łętowska Dyrektor DODR we Wrocławiu – Działalność DODR na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich w Sudetach
- Dr hab. Adam Czudec prof. nadzw. – Czynniki kształtujące siłę ekonomiczną gospodarstw rolnych w rejonie górskim
- Dr CSc. Antonin Vaishar – Situation of the Countryside in the Mountain Part of the Czech – Polish Borderland
- Dr Ewa Mańkowska – Wspieranie terenów sudeckich przez Fundusz Ochrony Środowiska i Zasobów Wodnych we Wrocłau
- Dr Bronisław Głowicki – Ekstremalne zjawiska klimatyczne w Sudetach w okresie współczesnego ocieplenia
- Dr inż. Mieczysław Kosibowicz – Ocena zdrowotności upraw i młodników na terenach poklęskowych w Górach Izerskich
- Dr hab. Piotr Nowakowski prof. nadzw. – Uwarunkowania i perspektywy chowu przeżuwaczy na górskich użytkach zielonych
- Dr inż. Tomasz Wojwedzic – Przesłanki upadku ekonomicznego gospodarstw rolniczych na obszarach górskich
- Dr Jerzy Oleszek – Analiza stopnia percypacji krajobrazu wsi górskich - próba oceny
- Dr Barbara Woś – Problemy zagospodarowania turystycznego Gór Opawskich

W trakcie dyskusji szczególną uwagę zwrócono na trudną sytuację ekonomiczną gospodarstw położonych na terenach górskich i niewystarczającą skalę pomocy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Znaczną część czasu poświęcono omówieniom ekstremalnych zjawisk klimatycznych oraz ich oddziaływaniu na rozwój terenów górskich w wymiarach przyrodniczych, gospodarczych i społecznych. Zwrócono uwagę na problemy gospodarki leśnej tych terenów oraz na trudności w sektorze produkcji zwierzęcej w górach związanych przede wszystkim z ograniczeniami prawnymi wynikającymi z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, zwłaszcza a zakresie croos – compliance oraz dobrostanu zwierząt.
W dyskusji podnoszono znaczenie funkcji krajobrazowo-turystycznych ziem górskich oraz wynikających z nich możliwości rozwojowych. Prezenterzy zagraniczni z Czech zwrócili uwagę na podobne problemy ograniczające harmonijny rozwój terenów sudeckich po czeskiej stronie granicy.

Przedstawione w referatach treści oraz szeroka ich dyskusja umożliwiła sformułowanie następujących wniosków:
1. Na obszarach sudeckich, podobnie jak w innych rejonach górskich, zaobserwowano ekstremalne zjawiska termiczne świadczące o ocieplaniu klimatu gór średnich Europy Środkowej.
2. Na terenach górskich w coraz większym stopniu marginalizowana jest produkcja rolnicza na rzecz innych funkcji tych obszarów. Związane jest to ze słabą kondycją ekonomiczną gospodarstw rolnych położonych na tych terenach i niewystarczającą skalę pomocy w rejonach WPR. Istnienie rolnictwa w odpowiedniej dla gór farm jest niezbędne dla podtrzymywanie pozostałych funkcji i wielofunkcyjnego rozwoju wsi górskich.
3. Na terenach górskich następuje postępujący dystans między potencjałem produkcyjnym użytków zielonych, a wielkością tych przeżuwaczy utrzymanych w gospodarstwach górskich. Zwierzęta te są dobrze biologicznie dopasowane do środowiska górskiego TUZ, ale ich funkcjonowanie nie będzie ekonomicznie uzasadnione do póki w rachunkach kalkulacyjnych nie uwzględni się utrzymania różnorodności biologicznej środowiska.
4. Po integracji z UE przyspieszeniu uległy przemiany funkcjonalne obszarów wiejskich Sudetów, z funkcji rolnych na rzecz turystycznych i przemysłowych.
5. Istotne znaczenie na terenach górskich ma planowanie przestrzenne obszarów wiejskich. Wszelkie działania w tym zakresie powinny być prowadzone z ..... rozwagą. Nie da się unikać ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze i krajobraz. Należy wspierać działania zmierzające do ochrony i utrzymania górskiego środowiska przyrodniczego w takim stanie, aby mogły podziwiać go także następne pokolenia. Istotny udział w ukierunkowaniu rozwoju terenów górskich powinny mieć środowisko lokalne.
6. Infrastruktura ekologiczna (sieć wodociągowa, kanalizacyjna, oczyszczanie ścieków, urządzenie służące do redukcji emisji zanieczyszczeń) jest słabiej rozwiniętej w gminach górskich.
7. W latach 2000-2006 obserwuje się zróżnicowanie procesu zalesień gruntów rolnych w na obszarach górskich Polski. Regres powierzchni zalesień dotyczy gruntów państwowych, po 2003 roku, także gruntów prywatnych. Związane jest to przede wszystkim z brakiem pewności co do możliwości finansowe zalesień ze strony budżetu państwa oraz z koniecznością pokrycia kosztów zalesień przez właściciele gruntów. Jednorazowy ryczałt za powierzchnię koszty zalesienia wypłacany jest dopiero po upływie roku, co jest dla właścicieli gruntów ograniczeniem.
8. .........
9. Brak kompleksowej polityki rozwoju terenów górskich prowadzi do ich marginalizacji. Badania prowadzone na granicy czesko-polskiej ........ w zakresie przemian ekonomiczno-demograficznych wskazują na ich peryferyjność.
10. Istnieje konieczność dalszych interdyscyplinarnych badań nad przemianami przyrodniczo-ekonomiczno-społecznym terenów górskich w Polsce.